Το να κερδίζεις ένα πολύ σημαντικό βραβείο σ’ έναν διεθνή θεσμό όπως τα Sony World Photography Awards είναι, έτσι κι αλλιώς, μια μεγάλη κατάκτηση. Το να το κάνεις, όμως, έχοντας ως βάση τα προσωπικά βιώματα, όσο κι ένα ξεχωριστό -και πολύ ιδιαίτερα διαμορφωμένο- όραμα, αυτό του δίνει επιπρόσθετη αξία.

Η Ιωάννα Σακελλαράκη κέρδισε επάξια τον τίτλο «Student Photographer of the Year 2020», ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Βασιλικού Κολεγίου Τεχνών του Λονδίνου, με το πρότζεκτ «The Truth is in the Soil» («Η αλήθεια είναι στο χώμα»). Το πρότζεκτ αυτό ήταν το αποτέλεσμα μιας τετραετούς έρευνας στο συλλογικό πένθος και στους τελετουργικούς γυναικείους θρήνους, όπως εκφράζονται μέσα από τα μοιρολόγια της Μάνης.

«Συνήθως, όταν ξεκινάω μια δουλειά δεν έχω προδιαγεγραμμένες εντυπώσεις και αφήνω τη θεματολογία και την αισθητική μου προσέγγιση να με οδηγήσουν σε αυτό που θέλω να ερμηνεύσω μέσα από τον φωτογραφικό φακό», λέει η ίδια. «Η πιο πρόσφατη δουλειά μου αφορά τη μνήμη, αλλά και την απώλειά της: το πώς αλληλοσυνδέονται πλήρως όταν βιώνονται μέσα από μια εμπειρία θλίψης. Θα ήθελα να βλέπω τη δουλειά μου ως όραμα, όχι ως μαρτυρία. Σκοπός μου είναι να παρακινήσω τον θεατή να επανεξετάσει τη φωτογραφία μέσα από το πρίσμα της μετάβασης σε ένα νέο τοπίο, σε έναν χώρο πραγματικότητας και φαντασίας, ακροβατώντας ανάμεσα σε διαφορετικούς κόσμους, στο σταυροδρόμι των προγονικών τελετουργιών, του προσωπικού τραύματος και του χρόνου».

Ποιο ήταν, όμως, το στοιχείο εκείνο που την οδήγησε στα μοιρολόγια; «Μέσα από το έντονο ενδιαφέρον να εξετάσω τον τελετουργικό θρήνο ως ένα υπερβατικό πεδίο, όπου το σώμα και το συναίσθημα γίνονται ένα, σε μια παράσταση που περιστρέφεται γύρω από τον θάνατο, επέτρεψα στον εαυτό μου να εμβαθύνει στο γλωσσολογικό και λυρικό στοιχείο των μοιρολογιών, γεγονός που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης».

Με έμπνευση την Ελλάδα
Στο δεύτερο στάδιο του διαγωνισμού της Sony, η Ιωάννα Σακελλαράκη κλήθηκε να δημιουργήσει ένα πρότζεκτ με άλλη θεματική («Sustainability Now» – «Βιωσιμότητα Τώρα»). Ταξίδεψε, λοιπόν, στην Τήλο και δημιούργησε το «Aeiforia», μια σειρά από νυχτερινές λήψεις, όπου απεικονίζεται η συμβίωση της τεχνολογίας με το τοπίο του νησιού.

«Η Ελλάδα είναι μια συνεχής έμπνευση και συνάντηση σε αυτό το έργο, αλλά ο τρόπος που απεικονίζεται είναι επινοημένος. Η ιδέα της πατρίδας λειτουργεί ως μια δίοδος που οδηγεί τον επισκέπτη του έργου σε έναν τόπο πέρα από τη μνήμη, σε μια χώρα αλλοκοτιάς». Το ταξίδι, η περιπλάνηση σε διάφορους τόπους και χρόνους, πιστεύει ότι αποτελεί καθοριστικό στοιχείο του έργου της; «Η φωτογραφική μου δουλειά προτείνει έναν κατασκευασμένο χώρο φαντασίας και απώλειας μέσα στο μαγικό δυναμικό του μετασχηματισμού της πραγματικότητας, ο οποίος γίνεται εφικτός αποκλειστικά μέσα από την κάμερα. Προσθέτοντας συνειδητά μια νέα οπτική παρέμβαση σε αυτό που έχει τεκμηριωθεί ως πραγματικό, οι εικόνες μου λειτουργούν ως οχήματα πένθους για τα χαμένα ιδεώδη της ζωτικότητας, της ευημερίας και του ανήκειν, προσπαθώντας να προβάλλουν κάτι περισσότερο από τα θέματα τους και δημιουργώντας, παράλληλα, έναν χώρο ανάδειξης και υπεροχής του θανάτου. Συνδέοντας την προσωπική μου θλίψη με τις δραματουργίες που εκτελούσαν οι μοιρολογίστρες, ψάχνω την υποκειμενική πνευματικότητα των τελετουργικών του θανάτου στην Ελλάδα».

Πότε καταλαβαίνει κανείς ότι αυτή είναι η στιγμή που πρέπει να αποτυπώσει; «Η αποτύπωση της στιγμής συντελείται όχι μόνο όταν βγάζω τη φωτογραφία, αλλά και στο στάδιο της επεξεργασίας, σαν ένας συνεχής διάλογος με την εικόνα. Η φόρμα στη δουλειά μου συμβάλλει στον διάλογο αυτό, καθώς κινείται ανάμεσα στην αφηρημένη έννοια της θλίψης και στη στενή σχέση που αναπτύσσει με την επανεπεξεργασία της μνήμης σε περιόδους πένθους. Θέλω να μιλήσω για αυτό που χάνεται, για τα κομμάτια των αναμνήσεων που ανακατασκευάζονται, όπως ακριβώς εμφανίζεται στο μυαλό μας η εικόνα ενός ανθρώπου μετά τον θάνατό του. Όταν κοιτάζουμε μια φωτογραφία, οτιδήποτε θυμόμαστε ή ξεχνάμε, είτε ως ενδεχόμενο είτε ως μυθοπλασία, εμπεριέχει το μίασμα των πληροφοριών που παρουσιάζονται στην εικόνα. Είναι στη φύση της φωτογραφίας να συλλαμβάνει αυτό που θα μείνει για πάντα στο μέλλον ή αυτό που ανήκει ήδη στο παρελθόν».

«Στη δουλειά μου, η φωτογραφία μετατρέπεται σε ζήτημα απώλειας και λειτουργεί ως δίοδος σε έναν οριακό χώρο απουσίας και παρουσίας. Εξετάζοντας πώς μια εικόνα μπορεί να επιβεβαιώσει μνήμες μέσα από την εξαφάνιση του ίδιου του αντικειμένου της, διερευνώ την έννοια του θανάτου, αναζητώντας ίχνη πένθους και θλίψης στην ελληνική πολιτισμική κληρονομιά», ξεκαθαρίζει η Ιωάννα Σακελλαράκη.

Προς το μέλλον
Τι σηματοδοτεί για εκείνη το βραβείο που πήρε; Δίνει μια άλλου είδους ώθηση; «Αισθάνομαι περήφανη όταν η σκληρή δουλειά αναδεικνύεται. Η αναγνώριση είναι ένα θετικό κομμάτι της διαδικασίας, αλλά το πιο σημαντικό είναι όταν οι βαθύτερες ιδέες και έννοιες που βρίσκονται στο έργο μου γίνονται δεκτές με ενδιαφέρον και κατανόηση από ανθρώπους που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς και διαφορετικό υπόβαθρο».

«Αυτόν τον καιρό, δουλεύω το διδακτορικό μου με τίτλο «Archiving the Disaster: Preservation, Separation and Encounter», έχοντας λάβει υποτροφία από το βρετανικό Arts and Humanities Research Council», αναφέρει για τα μελλοντικά της σχέδια η Σακελλαράκη. Η συγκεκριμένη διατριβή είναι μια διεπιστημονική μελέτη για τα αρχεία δύο κορυφαίων παγκόσμιων οργανισμών: του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA), με έδρα την Αυστρία, και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικής Έρευνας (CERN), με έδρα την Ελβετία. Στόχος μου είναι να διερευνήσω πώς η εικόνα μιας επικείμενης καταστροφής γίνεται όχημα για την παρακολούθηση της αινιγματικής σχέσης μεταξύ μνήμης και απώλειας, καθώς και το πώς οι συγκεκριμένες εικόνες συγκεντρώνουν σύγχρονες αφηγήσεις, το αντικείμενο των οποίων μεταβάλλεται συνεχώς μέσω της τεχνολογίας. Η έρευνα θα αποτυπωθεί σε διάφορα μέσα (οπτικοακουστικό υλικό, χειρόγραφα, έντυπα αρχεία), με στόχο τη διερεύνηση του παραδόξου που αναδύεται μεταξύ συντήρησης, θανάτου και επιβίωσης.

Βιογραφικό
Η Ιωάννα Σακελλαράκη είναι Ελληνίδα εικαστικός. Το έργο της διερευνά τη σχέση ανάμεσα στη συλλογική μνήμη και στη μυθοπλασία, διατρέχοντας παράλληλα τα όρια ενός αρχέγονου, αλλά συγχρόνως φουτουριστικού, οράματος που συνενώνει τόπους και ανθρώπους. Έχει παρακολουθήσει μεταπτυχιακές σπουδές στη Φωτογραφία στο Βασιλικό Κολέγιο Τεχνών του Λονδίνου, ενώ πριν λίγο καιρό έλαβε υποτροφία για τη διδακτορική διατριβή που εκπονεί αυτή την περίοδο. Είναι η κάτοχος τόσο του βραβείου που απονέμει η Βασιλική Φωτογραφική Εταιρεία (2018) όσο και του βραβείου για τον Καλύτερο Σπουδαστή Φωτογράφο της Χρονιάς (2020), στα Παγκόσμια Βραβεία Φωτογραφίας της Sony. To 2019, της απονεμήθηκε η υποτροφία «Reminders Photography Stronghold Grant», στο Τόκιο, καθώς και το βραβείο «International Photography Grant Creative Prize». Έχει, επίσης, βρεθεί υποψήφια για μια σειρά από βραβεία, όπως: το βραβείο Inge Morath που απονέμει το Ίδρυμα Magnum στις ΗΠΑ, το βραβείο HSBC, καθώς και τα βραβεία Levallois και Voies Off, στη Γαλλία. Έργα της έχουν φιλοξενηθεί σε καλλιτεχνικά φεστιβάλ και γκαλερί σε ολόκληρη την Ευρώπη, στο Μαρόκο και στο Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης και μιας ατομικής έκθεσης στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μήνα Φωτογραφίας, που διεξήχθη στο Βερολίνο. Παράλληλα, τα πρότζεκτ της Σακελαρράκη έχουν παρουσιαστεί σε διεθνούς φήμης μέσα ενημέρωσης (The New Yorker, The Guardian και Deutsche Welle). Πριν λίγο καιρό, έλαβε τιμητική πρόσκληση για να παραδώσει διάλεξη τόσο στο Ίδρυμα Martin Parr όσο και στο Ινστιτούτο Φωτογραφίας του Λονδίνου.