Η έννοια του παιχνιδιού και οι παιχνιδιάρικοι αστικοί χώροι λειτουργούν ως ασπίδα απέναντι στον φόβο και στη δυσπιστία, καθώς η ασφάλεια, η προσβασιμότητα και η απουσία κάθε είδους αποκλεισμών είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να συμμετάσχει ένα μέρος στο παιχνίδι.
Καρολίνα Βασιλικού
Οι πόλεις μπορούν να αλλάξουν μέσα από αστικά παιχνίδια
Κείμενο: Δήμητρα Κεχαγιά
Η Καρολίνα Βασιλικού, καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής στο πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, σχεδιάζει αστικά παιχνίδια που μπορούν να κάνουν τις πόλεις πιο βιώσιμες και όμορφες, εφόσον συνδυαστούν και με τη θέληση των ίδιων των πολιτών. Ζει στην Αγγλία εδώ και σχεδόν 13 χρόνια, αλλά μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί πολίτης του κόσμου μιας και μιλάει ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά και ισπανικά. Μεγάλωσε στην Αθήνα και διατηρεί ακόμη τη δανειστική κάρτα από την Ευγενίδειο Βιβλιοθήκη, εκεί όπου έβρισκε συχνά καταφύγιο στην παιδική της ηλικία.
Ως μαθήτρια ήθελε να γίνει συγγραφέας επειδή την ενδιέφερε να αφηγείται ιστορίες, όμως τα καλοκαίρια ελεύθερου κάμπινγκ που πέρασε με την οικογένειά της -«φτιάχναμε καθίσματα από ξύλα ξεβρασμένα από τη θάλασσα και ανεμοπροστασία από καλάμια» όπως θυμάται σχετικά- την οδήγησαν στην αρχιτεκτονική. Θυμάται ακόμη το δέος που ένιωσε όταν πέρασε το κατώφλι της Σχολής Αρχιτεκτονικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο: «Βρέθηκα μπροστά σε ένα κατάμεστο αίθριο, αντικρίζοντας φοιτητές και καθηγητές να δοκιμάζουν την αντοχή πειραματικών κατασκευών από ξύλο, καδρόνια, μεταλλικά ελάσματα και ό,τι άλλο υλικό μπορεί να βάλει ο νους σου (ήταν το μάθημα του καθηγητή Δημήτρη Μπίρη όπως έμαθα μετά). Εκείνη τη στιγμή ένιωσα ότι βρήκα τον χώρο
μου, έναν άλλο τρόπο να αφηγούμαι ιστορίες». Χρόνια μετά, διδάσκοντας πια στο πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ, πρότεινε και οργάνωσε για έξι συνεχόμενα χρόνια ένα μάθημα τεχνολογίας με κατασκευές σε κλίμακα 1:1, σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες.
Μέσω υποτροφίας Erasmus -όσο ήταν ακόμη φοιτήτρια- βρέθηκε στο Παρίσι, στην École Nationale Supérieure d’Architecture de Versailles, όπου ξεκίνησε να εργάζεται ως εκπαιδευόμενη αρχιτέκτονας. «Ήταν απίθανη εμπειρία και το προτείνω ανεπιφύλακτα στα νέα παιδιά που το σκέφτονται». Το μικρόβιο του περιβαλλοντικού σχεδιασμού είχε ήδη τρυπώσει μέσα της από τα μαθήματα Οικοδομικής και Βιοκλιματικού Σχεδιασμού στο Πολυτεχνείο. Μετά το πτυχίο τής κίνησε το ενδιαφέρον η σχέση μηχανικού και αρχιτέκτονα, έγινε δεκτή σε ένα εξειδικευμένο μεταπτυχιακό στο πανεπιστήμιο του Μπαθ και μετακόμισε στην Αγγλία. Στη συνέχεια επιχείρησε να γυρίσει στην Ελλάδα, δυστυχώς όμως οι επαγγελματικές προοπτικές ήταν περιορισμένες. Συνέχισε, λοιπόν, στην Αγγλία, και πιο συγκεκριμένα στο πανεπιστήμιο του Κεντ για διδακτορικό, στη διάρκεια του οποίου της πρότειναν να διδάξει περιβαλλοντικό σχεδιασμό και συλλογική κατοίκηση. Οι μεταπτυχιακές σπουδές και το διδακτορικό εμπλούτισαν τις γνώσεις της στο αντικείμενο, και πλέον διδάσκει επανάχρηση κτιρίων και συμμετοχικό σχεδιασμό στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Μάντσεστερ.
Στο πλαίσιο μιας προσπάθειας για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής κρίσης, ξεκίνησε, μαζί με τους συναδέλφους Γιώργο Παπαμανουσάκη και Felipe Lanuza, ένα πρότζεκτ ερευνητικού σχεδιασμού. Το 2022, με χρηματοδότηση από το Arts and Humanities Research Council και σε συνεργασία με το Design Museum του Λονδίνου, δημιούργησαν το ZeroCity+, ένα αστικό παιχνίδι που διευκολύνει τον δημόσιο διάλογο για την κλιματική κρίση και την επικοινωνία μεταξύ πολιτών και θεσμικών οργάνων: ένα αστικό παιχνίδι που φέρνει τη συζήτηση για την κλιματική κρίση στο προσιτό επίπεδο της γειτονιάς. «Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το gamification και την κουλτούρα των παιχνιδιών για να πυροδοτήσουμε θετικές αλλαγές συμπεριφοράς. Τα αστικά παιχνίδια χρησιμοποιούνται ολοένα και πιο συχνά από θεσμικά όργανα πόλεων, με το Όσλο να αποτελεί ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Εφόσον σχεδιαστούν προσεκτικά, θα
μπορούσαν να αποτελέσουν ένα σύστημα ανατροφοδότησης πληροφοριών από τους πολίτες προς την τοπική αυτοδιοίκηση» εξηγεί σχετικά.
«Η μεθοδολογία του παιχνιδιού μάς διδάσκει πολλά. Βασιστήκαμε σε έρευνες που αποδεικνύουν πως τα παιχνίδια και οι τεχνολογίες επικοινωνίας φέρνουν στο προσκήνιο νέους υβριδικούς κοινωνικούς χώρους, δείχνοντας ότι το παιχνίδι δημιουργεί συναισθηματικές συνδέσεις στον δημόσιο χώρο, χάρη στις οποίες το ιδιωτικό και το δημόσιο καταφέρνουν να συνυπάρξουν αρμονικά. Η έννοια του παιχνιδιού και οι παιχνιδιάρικοι αστικοί χώροι λειτουργούν ως ασπίδα απέναντι στον φόβο και στη δυσπιστία, καθώς η ασφάλεια, η προσβασιμότητα και η απουσία κάθε είδους αποκλεισμών είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να συμμετάσχει ένα μέρος στο παιχνίδι» συμπληρώνει χαρακτηριστικά.
Σε κοινωνικό επίπεδο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την κουλτούρα του παιχνιδιού για να προτείνουμε αργές αλλά θετικές αλλαγές συμπεριφοράς και τρόπους προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, ξεκινώντας από το άτομο, περνώντας στην κοινότητα και φτάνοντας στα όργανα λήψης αποφάσεων.
Στο πλαίσιο του ZeroCity+ συνεργάστηκαν με διαφορετικές ομάδες πολιτών, από πολλές ηλικιακές κατηγορίες. «Βιώσαμε τη μεταμόρφωσή τους στη διάρκεια του παιχνιδιού. Από τη δυσπιστία στο ξύπνημα του ανήκειν στη γειτονιά τους, την ελπίδα της αλληλεγγύης στο εσωτερικό μιας κοινότητας, την επαγρύπνηση για το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα». Για τον σχεδιασμό του ZeroCity+ εμπνεύστηκαν αρχικά από τη δουλειά της φεμινίστριας, ακτιβίστριας και σχεδιάστριας παιχνιδιών, Maryland Lizzie Magie, δημιουργού του «The Landlord’s Game» (1904), το οποίο είχε ως στόχο να απεικονίσει τις αδικίες που σχετίζονται με τη γαιοκτησία και να φέρει στο προσκήνιο τα κοινωνικά οφέλη της στοχευμένης διαχείρισης της γης με σκοπό την αποθάρρυνση της κερδοσκοπίας. Σε επόμενο επίπεδο, βασίστηκαν στη δουλειά του Urban Transcripts Journal και στο πειραματικό παιχνίδι Remix(c)ity, σε συνεργασία με τους Konzulat Studios.
Μιλώντας για τους κανόνες του αστικού παιχνιδιού, η Καρολίνα στέκεται στον σημαντικό ρόλο της κοινότητας στον σχεδιασμό: «Στο ZeroCity+ οι κάτοικοι συνομιλούν με ακαδημαϊκούς, ειδικούς της κλιματικής κρίσης και αντιπροσώπους των θεσμικών οργάνων. Έτσι, μοιράζονται τις δικές τους γνώσεις μέσα από τη βιωμένη εμπειρία (τη ματιά “από τα κάτω προς τα πάνω”), προσθέτοντας ενεργά τη φωνή τους σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα προσαρμογής απέναντι σε ένα κλίμα που ολοένα αλλάζει. Η δύναμη της μεθόδου του παιχνιδιού εντοπίζεται στην ποιότητα και καθαρότητα της επικοινωνίας, καθώς και στη μεταμόρφωση της συμπεριφοράς των παικτών, περνώντας από το ατομικό συμφέρον στο συλλογικό».
«Μια μεθοδολογία που αποφεύγει τη σοβαροφάνεια μάς δίνει τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε βαθύτερα επίπεδα ενσυναίσθησης και σύνδεσης με το διαφορετικό, με εκείνο που μπορεί να μην κατανοούμε τόσο εύκολα. Σε κοινωνικό επίπεδο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την κουλτούρα του παιχνιδιού για να προτείνουμε αργές αλλά θετικές αλλαγές συμπεριφοράς και τρόπους προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, ξεκινώντας από το άτομο, περνώντας στην κοινότητα και φτάνοντας στα όργανα λήψης αποφάσεων».
Ωστόσο, ο διάλογος ανάμεσα στους υπεύθυνους χάραξης της πολιτικής και τους πολίτες δεν είναι πάντα στρωμένος με ροδοπέταλα. «Είναι δύσκολα τα πράγματα, κυρίως επειδή το δημόσιο γρανάζι έχει διαλύσει την πίστη των πολιτών ότι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι είναι σε θέση να επιφέρουν πραγματική κοινωνική αλλαγή. Ζούμε σε μια εποχή απαξίωσης των κοινών, όπου ο όρος συνεργατικότητα γίνεται συχνά αποδεκτός με ειρωνεία. Παρόλα αυτά, είναι ακριβώς αυτό που χρειαζόμαστε: μια προσέγγιση που αφουγκράζεται και ενδυναμώνει την ίδια την κοινότητα, τη συνεργασία και όχι τον ανταγωνισμό. Με το αστικό παιχνίδι που σχεδιάσαμε, αυτό προσπαθούμε να πετύχουμε: άτομα, ειδικοί, ομάδες και θεσμικά όργανα να συνενωθούν γύρω από έναν κοινό σκοπό, όπου όλοι κερδίζουν και χάνουν μαζί».
Για την Καρολίνα Βασιλικού, μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι η κατεδάφιση του επιχειρήματος της «ιδιωτικής ευθύνης» όσον αφορά την επίλυση της κλιματικής κρίσης. «Σε ατομικό επίπεδο μπορούμε μεν να προσπαθήσουμε, αλλά δεν έχουμε τη δύναμη να
φέρουμε αλλαγή σε παγκόσμια κλίμακα. Χρειάζεται μια συλλογική προσπάθεια που φέρνει σε άμεση και παραγωγική επικοινωνία την επιστημονική εξειδίκευση και τη βιωμένη γνώση των κατοίκων με την ανάληψη δράσης και χάραξης ολοκληρωμένου σχεδιασμού σε επίπεδο πολιτείας». Στο επάγγελμά της αρχιτεκτονικής η Καρολίνα Βασιλικού βρήκε μια μορφή τέχνης και πρακτικής που την εκφράζει, την οποία ενέταξε στην καθημερινότητά της ως τρόπο ζωής. «Όταν ο κόσμος γίνεται δυσβάσταχτος από εκείνα που δεν ελέγχουμε, η τέχνη σώζει ζωές» καταλήγει σχετικά.
Φωτογραφίες
|
