Τα έργα της σε μεγάλο βαθμό θέτουν ερωτήματα γύρω από τη βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική καταγωγή της θηλυκής υποκειμενικότητας, αλλά και το περιπετειώδες μονοπάτι απελευθέρωσης της –πρωτίστως κοινωνικά κατασκευασμένης– έννοιας της
ταυτότητας.
Ράνια Εμμανουηλίδου
Με ενδιαφέρει η διαδικασία του απρόβλεπτου
Κείμενο: Δήμητρα Κεχαγιά
Τα έργα της εικαστικού Ράνιας Εμμανουηλίδου μπορεί να ταξιδεύουν πολύ και να βρίσκουν τον δικό τους χώρο σε ιδιωτικές συλλογές σε ολόκληρο τον κόσμο, όμως η ίδια έχει επιλέξει ως σταθερή βάση τη Θεσσαλονίκη. Σε αυτή την επιλογή, που υπήρξε σχεδόν μονόδρομος όπως αναφέρει η ίδια, έπαιξε σίγουρα ρόλο η τύχη, καθώς πριν τελειώσει καν τη Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ ξεκίνησε μια συνεργασία με την γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου, η οποία συνεχίζεται εδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια. Ένα επιπλέον κίνητρο ήταν επίσης η ευκολία με την οποία κινείται ανάμεσα στο σπίτι, στο εργαστήριό της, στο πανεπιστήμιο, στις γκαλερί και στα μουσεία της πόλης. Πάνω απ’ όλα όμως, η Θεσσαλονίκη τής προσφέρει ένα φιλικό περιβάλλον, στο οποίο μεγάλωσε τα δύο της παιδιά.
Σπούδασε στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, είναι ιδρυτικό μέλος του Les Yper Yper, μιας υβριδικής πλατφόρμας για την έρευνα και διασύνδεση της δυναμικής που αναπτύσσεται μεταξύ των τεχνών, της οπτικής επικοινωνίας και του design, έχει ασχοληθεί με τη σκηνογραφία, την ενδυματολογία και το εικαστικό περιβάλλον σε θεατρικές παραστάσεις και περφόρμανς, έχει παρουσιάσει έξι ατομικές εκθέσεις και έχει πάρει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα, στη Σουηδία, στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, στην Τουρκία, στη Γαλλία, στο Βέλγιο κ.α.
Το καλλιτεχνικό της πεδίο περιλαμβάνει τη ζωγραφική, τη γλυπτική, το βίντεο και την εγκατάσταση, ενώ η ίδια –τόσο εικαστικά όσο και ερευνητικά– επικεντρώνεται στη δημιουργία βιώσιμων υλικών για την παραγωγή έργων τέχνης. Παράλληλα, ως άνθρωπος που ενδιαφέρεται, προβληματίζεται έντονα και βρίσκεται σε συνεχή επαφή με την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, επιδιώκει με τα έργα της έναν ευρύτερο διάλογο με το κοινό, ενώ συνδράμει στην ενεργοποίηση μικρών τοπικών κοινοτήτων για τη συμπαραγωγή πολιτιστικών δράσεων, μέσα από εργαστήρια, ομιλίες και διεπιστημονικά εκπαιδευτικά προγράμματα.
Τα έργα της σε μεγάλο βαθμό θέτουν ερωτήματα γύρω από τη βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική καταγωγή της θηλυκής υποκειμενικότητας, αλλά και το περιπετειώδες μονοπάτι απελευθέρωσης της –πρωτίστως κοινωνικά κατασκευασμένης– έννοιας της ταυτότητας. Το πολυδιάστατο έργο της εκπλήσσει, ίσως επειδή αρέσει και στην ίδια να εκπλήσσεται με την άγνωστη εξέλιξη των δημιουργιών της. Αυτή η αβεβαιότητα για το τελικό αποτέλεσμα εμπεριέχεται και στον τίτλο της έκθεσης «Graceland. Ο θρίαμβος μιας αβέβαιης πορείας», που φιλοξενήθηκε το 2023 στο ΜOMus-
Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, στη Θεσσαλονίκη.
Στο επίκεντρο της συγκεκριμένης έκθεσης, στην οποία ένωσε δυνάμεις με τη Φανή Μπουντούρογλου και την Ευαγγελία Ψωμά, βρέθηκαν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα, οι ανισότητες που εντείνονται, η οικονομική κρίση που επιστρέφει, η κλιματική αλλαγή που μετατράπηκε σε κλιματική κρίση, το προσφυγικό δράμα, οι ανεξέλεγκτες συνέπειες της τεχνολογικής εξέλιξης σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, καθώς και η αναζήτηση νέων μοντέλων βιοπολιτικής και βιοηθικής. Για να συνδιαλλαγούν με τα συγκεκριμένα θέματα, οι τρεις καλλιτέχνιδες χρησιμοποιούν υλικά που αφομοιώνονται από το περιβάλλον, όπως κρύσταλλα, βιοπλαστικό και ριζώματα. «Δεν ξέρουμε καν αν τα έργα μας θα καταστραφούν ή όχι. Αν θα αποσυντεθούν, ποτέ και πώς θα αφομοιωθούν από τη φύση, δεδομένου ότι την έχουμε τοποθετήσει σε ρόλο συνδημιουργού». Η αβεβαιότητα αυτή τη γοητεύει, αλλά περισσότερο την ιντριγκάρει το γεγονός ότι τα έργα, ακριβώς λόγω των υλικών τους, αλληλεπιδρούν με τις καιρικές ατμοσφαιρικές συνθήκες.
«Με ενδιαφέρει η διαδικασία της έκπληξης και της φθοράς», τονίζει και εξηγεί ότι «το μόνο σίγουρο για αυτά τα έργα είναι ότι δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσουν», χωρίς το αβέβαιο μέλλον τους να της γεννά κάποια αίσθηση ματαιότητας. Εξάλλου, όπως σημειώνει, «πλέον ζούμε στην εποχή που δεν μιλάμε για τα σπουδαία έργα τέχνης (masterpieces). Δεν έχουμε ιδέα τι θα ξεχαστεί και τι καταγραφεί στην ιστορία της τέχνης».
Η τέχνη βοηθάει αφενός σε πρακτικά θέματα όπως η λεπτή κινητικότητα, αλλά και σε τομείς όπως η δημιουργικότητα και η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Αν και η τέχνη συχνά συνοδεύεται από έναν ελιτισμό, μπορεί ωστόσο να ευαισθητοποιήσει κάτι διαφορετικό στον καθένα μας, ακόμη και να επιφέρει μικρές κοινωνικές αλλαγές.
Η Ράνια Εμμανουηλίδου, ήδη από τα χρόνια των σπουδών, διατηρεί το δικό της εικαστικό εργαστήρι, έχει επίσης εργαστεί σε σχολεία, ενώ στην παρούσα φάση διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών. Για την ίδια, είναι ανεκτίμητη η χαρά να μοιράζεται τη γνώση, συμβάλλοντας στην επαφή του κάθε φοιτητή με τις βαθύτερες πτυχές του εαυτού του. «Να βοηθάω τον καθένα ώστε να “μεταφέρει” ένα κομμάτι του εαυτού του και της σκέψης του σε ένα έργο. Αυτό έχει πάντα ενδιαφέρον. Να παρακολουθώ μέχρι πού μπορεί να φτάσει ο καθένας».
Παράλληλα, εκφράζει τη δυσαρέσκειά της σχετικά με τον περιορισμό των εικαστικών στα επίσημα σχολικά προγράμματα στην Ελλάδα, κάνοντας μάλιστα μια σύγκριση με το εξωτερικό, όπου ακόμη και σε πανεπιστημιακές σχολές κύρους, όπως η Ιατρική, οι
φοιτητές παρακολουθούν μαθήματα τέχνης. «Η τέχνη βοηθάει αφενός σε πρακτικά θέματα όπως η λεπτή κινητικότητα, αλλά και σε τομείς όπως η δημιουργικότητα και η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Αν και η τέχνη συχνά συνοδεύεται από έναν ελιτισμό, μπορεί ωστόσο να ευαισθητοποιήσει κάτι διαφορετικό στον καθένα μας, ακόμη και να επιφέρει μικρές κοινωνικές αλλαγές».
Τα τελευταία χρόνια έχει αφήσει σε δεύτερο πλάνο τη ζωγραφική και το σχέδιο, έχοντας εστιάσει την ενέργειά της στη γλυπτική, την οποία βρίσκει πιο ελκυστική ως διαδικασία, καθώς και αυτή ενέχει το στοιχείο της έκπληξης, μέσα από τη δημιουργία και συναρμογή ετερόκλητων υλικών και μεθόδων, από τη σύγχρονη βιομηχανία της ομορφιάς αλλά και «υπολείμματα» (φυσικά, τεχνητά, βρώσιμα κτλ) της καπιταλιστικής κοινωνίας του σήμερα.
«Στα έργα της η αγριότητα και αυτοτιμωρία, η κομψή πραγμάτευση του απωθητικού και η δριμύτητα του θανάτου εξισορροπούνται σταθερά από τη φαντασμαγορική λειτουργία της μεταμορφωτικής εικόνας. Οι μορφές της Ράνιας γνωρίζουν τι είδους δυναμική προκύπτει από την ένωση του ανθρωπο-ζωο-μορφισμού. Το υβρίδιο έχει πάντα την ικανότητα αυτή: μπορεί να υπερίπταται πάνω από τις διπολικές κατηγορίες των ανθρωπίνων», έχει γράψει για τα έργα της ο ποιητής Βασίλης Αμανατίδης.
Το 2023 θα κλείσει για τη Ράνια Εμμανουηλίδου με την Art Athina, όπου είναι και προτεινόμενη για το βραβείο, με συμμετοχή σε μια ομαδική έκθεση, με προετοιμασία για μια ατομική έκθεση στην Αθήνα, αλλά και με μια συνεργασία στο πλαίσιο μιας θεατρικής παράστασης, η οποία θα ανέβει τον ερχόμενο Μάιο. Για την ίδια, η
ενδυματολογία και η σκηνογραφία, αν και λειτουργούν με πολύ πιο αυστηρούς όρους σε σύγκριση ένα προσωπικό έργο τέχνης, αποτελούν πρόκληση, καθώς ο δημιουργός δεν αποτελεί εκεί παρά έναν κρίκο σε μια ευρύτερη αλυσίδα.
Βιογραφικό
Η Ράνια Εμμανουηλίδου έχει παρουσιάσει έξι ατομικές εκθέσεις: Graceland – Ο θρίαμβος μιας αβέβαιης πορείας – Biennale 8, με τη Φανή Μπουντούρογλου και τη Λία Ψωμά (επιμ. Άννα Μυκονιάτη), MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, Θεσσαλονίκη, 2022 / Degeneration (επιμ. Μαρίνα Αθανασιάδου), Γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου, Θεσσαλονίκη, 2019 / Dark Lighthouse (επιμ. Μαρίνα Αθανασιάδου), Γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου, Θεσσαλονίκη, 2014 / Orlando (επιμ. Λυδία Χατζηιακώβου), MOMus-Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη, 2011 / Coitus Interruptus με τη Μαριάννα Ιγνατάκη (επιμ. Μαρίνα Αθανασιάδου), Public Room, Σκόπια, 2009 / Untitled (επιμ. Σωτήριος Μπαχτσετζής), Γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου, Θεσσαλονίκη, 2008 / Symphony (επιμ. Θάλεια Στεφανίδου), Ίδρυμα Μάργαρη, Αμφιλοχία, 2003.
Έχει επίσης πάρει μέρος σε ομαδικές εκθέσεις και πρότζεκτ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό όπως: Μουσείο Νεοελληνικής Αυτοχειρίας (επιμ. Μαρία Κενανίδου, Σαμσών Ρακκάς), 2022 / The Riot of The Wisdom Tooth (επιμ. Δημήτρης Αμελαδιώτης, Γιώργος Γεροντίδης), 2022 / The surreality of fear (επιμ. Aine Mickey, Christie O’Connor), BSB Gallery, Νιου Τζέρσεϊ, ΗΠΑ / Ο Φεμινισμός στα χρόνια της Μεταπολίτευσης (με τις Λόλα Τότσιου και Σοφία Καρακάντζα), Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, 2018 / “εσύ: τα στοιχεία”, MOMus, 2018 / Exulat (επιμ. Βασίλης Αμανατίδης), Αλατζά Ιμαρέτ, Θεσσαλονίκη, 2015 / Artist (επιμ. Θάλεια Στεφανίδου, Ν.Μυκονιάτης), Tuyap Centre, Κωνσταντινούπολη, 2014 / Supermarket (επιμ. Λυδία Χατζηιακώβου), Kulturhuset, Στοκχόλμη, 2013 / Hulda Festival (επιμ. Λυδία Χατζηιακώβου), Ελλάδα-Μάλτα, 2012 / Το Όμορφο δεν είναι παρά η αρχή του Τρομερού (επιμ. Απόστολος Καλφόπουλος), MOMus-Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, 2010 / Women Only-Beltsios Collection (επιμ. Σωτήριος Μπαχτσετζής), Ίδρυμα Μάργαρη, Αμφιλοχία, 2008 / Biennale 1 (επιμ. Αρετή Λεοπούλου), Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 2007 / XII Biennale of young artists from Europe and the Mediterranean, Απουλία, Ιταλία, 2006.
Με τον Απόστολο Ρίζο, είναι οι συνιδρυτές του Les Yper Yper, μιας υβριδικής πλατφόρμας για την έρευνα και τη διασύνδεση της δυναμικής μεταξύ των τεχνών, της οπτικής επικοινωνίας και του design. Έχει οργανώσει και επιμεληθεί εκθέσεις, πρότζεκτ και residencies σε συνεργασία με ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς ( TISF, ICTVC, Goethe Institut, Municipality of Torino-Ιταλία, Municipality of Alberta-Καναδάς) και έχει παρουσιάσει σεμινάρια και εργαστήρια.
Επιπλέον, έχει ασχοληθεί με τη σκηνογραφία, την ενδυματολογία και το εικαστικό περιβάλλον σε θεατρικές παραστάσεις και περφόρμανς (Ανεμοδαρμένα Ύψη / Σκηνοθεσία: Σίμος Κακάλας, Θέατρο Χώρος, Αποκατάσταση / Σκηνοθεσία: Σοφία Καρακάντζα, MOMus).
*Οι φωτογραφίες είναι των Ευδοξία Ράδη και Απόστολου Ρίζου
Φωτογραφίες
