Ο ζωγράφος ανασύρει από τη μνήμη του θραύσματα τοπίων της Βόρειας Ελλάδας, στα οποία έχει ζήσει και περπατήσει από παιδί, με σκοπό να τα μεταπλάσει σε αποσπασματικά, άχρονα τοπία.
Δημήτρης Εφέογλου
Τoπία ανάμεσα στην μνήμη και την φαντασία
Κείμενο: Αλεξανδρα Κοροξενίδη
Αντλώντας έμπνευση από εικόνες αναμνήσεων, όπως μια χαρακτηριστική λεπτομέρεια ή η μερική όψη ενός δασικού τοπίου, ο Δημήτρης Εφέογλου δημιουργεί μια σύγχρονη τοπιογραφία σε μεταιχμιακές καταστάσεις: ανάμεσα στη ζωγραφική και τη γλυπτική, στη δισδιάστατη εικόνα και την εγκατάσταση στον χώρο, στο ανάγλυφο και το εσώγλυφο, στην αφαίρεση και την ελάχιστη παραστατικότητα.
Ο ζωγράφος ανασύρει από τη μνήμη του θραύσματα τοπίων της Βόρειας Ελλάδας, στα οποία έχει ζήσει και περπατήσει από παιδί, με σκοπό να τα μεταπλάσει σε αποσπασματικά, άχρονα τοπία, στη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο ψυχικό και το πραγματικό, εκεί όπου ίχνη εντυπώσεων από την πραγματικότητα διασταυρώνονται με τη φαντασία. «Συνήθως έχω στο μυαλό μου ένα δάσος, ένα ορεινό μεσογειακό τοπίο στο οποίο η ανθρώπινη παρουσία είναι πάντα έμμεση. Συχνά επικεντρώνομαι σε ένα συγκεκριμένο στοιχείο αυτού του τοπίου, για παράδειγμα τους κορμούς των δέντρων ή τα φυλλώματά τους».
Ο Δημήτρης Εφέογλου σμιλεύει τις εικόνες εναποθέτοντας επάλληλα ζωγραφικά χρώματα, έτσι ώστε να δημιουργείται μια αίσθηση υλικότητας. Επεκτείνει την εμπειρία της ζωγραφικής από αμιγώς οπτική σε απτική και ενσώματη. Το αναπαριστώμενο ταυτίζεται έως έναν βαθμό με τη διαδικασία χτισίματος της ζωγραφικής επιφάνειας, έτσι ώστε εκείνη να ανοίγεται νοητικά στον πραγματικό χώρο. «Χρησιμοποιώ μια γλυπτική μέθοδο για να φτιάξω ένα ζωγραφικό έργο. Από μικρός βίωσα από πρώτο χέρι τη χειρωνακτική εργασία, όπως το όργωμα της γης ή την τεχνογνωσία του κεντήματος και του ραψίματος. Το σκάλισμα της γης ως προετοιμασία της καλλιέργειας νοείται ως μια δημιουργική διαδικασία, που αντιστοιχεί στη γλυπτική μέθοδο που ακολουθώ προκειμένου να φτιάξω ένα ζωγραφικό έργο». Κάποια έργα του συντίθενται από φολιδωτά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα, παρόμοια με τους κυματισμούς στο φρέσκο οργωμένο χώμα: χαρακτηριστική είναι η ενότητα Α Day in the Garden, όπου ανεπαίσθητα διακριτές μορφές μοιάζει να προϋπάρχουν και να δημιουργούνται ταυτόχρονα, φέρνοντας έτσι σε διάδραση το άυλο με την υλικότητα.
Η επανάληψη μεταφέρει την αίσθηση μιας παλλόμενης δόνησης και γίνεται μια χειρονομιακή, χαοτική γραφή στα πιο εξπρεσιονιστικά έργα του, από τη σειρά Οne Last Look (2021), καμωμένα με μαύρες πυκνές και αλληλοκαλυπτόμενες γραμμές. Έργα αφαιρετικά και με λίγα χρώματα (κυρίως το μπλε, το μαύρο και το γκρίζο-άσπρο), που αναπτύσσονται κάθετα, φτιάχνοντας τοπία-χώρους όπου αποτυπώνεται μια αμφισημία ανάμεσα στη δόμηση και τη διάλυση της μορφής.
Οι επαναλαμβανόμενες γραφές μοιάζουν εμμονικές, καθώς υπαινίσσονται ένα ατέρμονο, εξελισσόμενο πεδίο. Στα διάτρητα έργα του Εφέογλου, φτιαγμένα με ομοιογενείς, αλλεπάλληλες πινελιές ή χαράξεις, η επανάληψη, εξίσου επίμονη και πυκνή, δείχνει κάπως πιο ελεγχόμενη. Το χαρτί γίνεται εύπλαστο υλικό, με τη δυνατότητα να αναδιπλωθεί και να ξεδιπλωθεί. Η επιφάνεια και η γλυπτικότητα συνθέτουν μια ενιαία κατάσταση.
Χρησιμοποιώ μια γλυπτική μέθοδο για να φτιάξω ένα ζωγραφικό έργο. Από μικρός βίωσα από πρώτο χέρι τη χειρωνακτική εργασία, όπως το όργωμα της γης ή την τεχνογνωσία του κεντήματος και του ραψίματος. Το σκάλισμα της γης ως προετοιμασία της καλλιέργειας νοείται ως μια δημιουργική διαδικασία, που αντιστοιχεί στη γλυπτική μέθοδο που ακολουθώ προκειμένου να φτιάξω ένα ζωγραφικό έργο.
Η ρυθμική κίνηση υποδηλώνει τον ήχο της ραπτομηχανής ενόσω η μητέρα του καλλιτέχνη έραβε ή τα χτυπήματα από το σκαλιστήρι που σκάβει την γη, προσδίδοντας μουσικότητα στην εικόνα. «Όταν τρυπώ την επιφάνεια του χαρτιού, ακούω τον ήχο και αυτός γίνεται κομμάτι του έργου και της διαδικασίας». Οι μουσικές επιρροές στο έργο του προέρχονται από τις noise και ambient συνθέσεις του Γερμανού Alva Noto ή τη μινιμαλιστική προσέγγιση μουσικών όπως ο Philip Glass και ο Steve Reich. «Mε ενδιαφέρει το πώς η επανάληψη γεννά τη διαφορά, αλλά και το ρίσκο που εμπεριέχεται στη διαδικασία, καθώς η όλη εικόνα μετασχηματίζεται με κάθε επανάληψη».
Η ρυθμικότητα εμφανίζεται και στην ενότητα One Breath. Εδώ, το τοπίο ηρεμεί και η επανάληψη ενδύεται περισσότερο με τη σημασία του χρόνου, της συγκέντρωσης και της παρατήρησης. Η χρωματική γκάμα των μπλε και πράσινων τόνων αποδίδει «ένα φως στη βορειοευρωπαϊκή ζωγραφική. Πρόκειται για ψυχρά χρώματα χωρίς αντιθέσεις, ενώ το γκρι, που δεν το συναντάμε στη ζωγραφική της Αναγέννησης, δημιουργεί μια ομιχλώδη αίσθηση».
Στα ερημικά αυτά τοπία, στοιχεία όπως ένα μονοπάτι, μια πόρτα, μια καμπίνα, περάσματα, διαδρομές ή καταφύγια αποτελούν την ελάχιστη υποδήλωση μιας ανθρώπινης παρουσίας, παρελθούσας ή μελλοντικής. Η προσμονή συνυφαίνεται με την ανάμνηση, το συγκεκριμένο με το αόριστο. «Προσπαθώ να αποτυπώσω κάτι ανοίκειο, κάτι που είναι πέρα από τη λογική. Αναφέρομαι σε ένα τοπίο που, όπως το δάσος, δεν μπορεί να διερευνηθεί στην ολότητά του». Το δάσος φαντάζει υγρό και σκιερό, μυστηριώδες, προστατευτικό και κρυφό, με τις δικές του αναπνοές και τους δικούς του ήχους. Σταδιακά μεταμορφώνεται σε ένα πολυαισθητηριακό περιβάλλον που τυλίγει τον θεατή ή στέκεται απέναντί του, προσκαλώντας τον να το ατενίσει ή να εισέλθει εντός του, δημιουργώντας έτσι διαφορετικές οπτικές θέασης την ίδια στιγμή. Εμμένοντας στο τι μπορεί να είναι ένα τοπίο, ο καλλιτέχνης προτείνει τη δική του εκδοχή μέσα από μια ζωγραφική γλώσσα που έχει άμεσο οπτικό και συναισθηματικό αντίκτυπο στον θεατή.
Ο Δημήτρης Εφέογλου (γεν. 1986) σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (ΑΣΚΤ) και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Έχει παρουσιάσει έξι ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές, μεταξύ άλλων στο Ίδρυμα Θεοχαράκη (2025), στο Μουσείο Κινεζικής Τέχνης στη Σαγκάη (2022, συνεργασία του μουσείου με το ΥΠΠΟΑ), στο The Symptom Project 10 (2019), στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (2018), στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων (2018), στο Ίδρυμα Fondazione Giorgio Cini στη Βενετία (2015), στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης (2014), στο Lakeside Arts Center του Νότιγχαμ (2011). Εκπροσώπησε την Ελλάδα στη 15η Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών της Ευρώπης και της Μεσογείου το 2011, ενώ το 2019 βραβεύτηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο πλαίσιο του προγράμματος στήριξης καλλιτεχνών ARTWORKS Fellows. Έργα του υπάρχουν σε ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές, μεταξύ των οποίων και στη συλλογή Luciano Benetton.
Φωτογραφίες
