fbpx
Ανώνυμο σχέδιο (1)

Ακόμα κι αν η ανατομία διαφέρει από εκείνη του συγγενούς ή του φίλου, οι εκφράσεις και ο πυρήνας της προσωπικότητας θα βρίσκονται κάπου εκεί.

Μάρθα Φωκά

Η μάσκα είναι ένας ολόκληρος θεατρικός χαρακτήρας

Κείμενο: Δήμητρα Κεχαγιά
Μάρθα Φωκά

Είχε την τύχη να συνεργαστεί με σκηνοθέτες και ηθοποιούς που θαυμάζει. Εδώ και πολλά χρόνια είναι σταθερή συνεργάτιδα του Σίμου Κακάλα, ενώ μάσκες της συναντάμε τακτικά και στις παραστάσεις του Μικρού Βορρά. Χαίρεται κάθε νέα συνεργασία, αλλά θεωρεί ανεκτίμητη την ελευθερία που απολαμβάνει δίπλα σε συνεργάτες που γνωρίζει επί χρόνια. «Έχει κερδηθεί η εμπιστοσύνη τόσο σε καλλιτεχνικό όσο και σε διαπροσωπικό επίπεδο, με αυτόν τον τρόπο μπορεί κανείς να καταθέσει προτάσεις και ιδέες, αλλά και να προχωρήσει τη δουλειά του σε βάθος. Είμαι περήφανη και ευγνώμων που υπάρχουν αυτές οι συνεργασίες, νομίζω μας ωριμάζουν όλους», σημειώνει, ενώ στο υποθετικό ερώτημα με ποιους καλλιτέχνες θα ονειρευόταν να συνεργαστεί, αυτοί δεν είναι άλλοι από τον Ντέιβιντ Λιντς και τον Μπένεντικτ Κάμπερμπατς.

Σκηνογράφος και ενδυματολόγος στο παρελθόν και πλέον σχεδόν αποκλειστικά μασκοποιός, η Μάρθα Φωκά θα επιθυμούσε ιδανικά να συνυπάρχουν τα συγκεκριμένα στοιχεία, καθώς, όπως εξηγεί, «το ένα εμπνέει το άλλο. Ιδιαίτερα ως προς τη σχέση που συνδέει χαρακτήρα, μάσκα και κοστούμι, είμαι ανοιχτή σε κάθε πιθανότητα, δεν θέλω να αποκλείω τίποτα εκ των προτέρων». Δημιούργησε την πρώτη της μάσκα ως φοιτήτρια, δουλεύοντας με την αγαπημένη της καθηγήτρια, τη γλύπτρια Τίνα Παραλή, στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ, ενώ μία από τις πρώτες της επαγγελματικές εμπειρίες ήρθε όταν ανέλαβε να σχεδιάσει και να κατασκευάσει τις μάσκες για την παράσταση Λιωμένο βούτυρο σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα.

Επιζητά την οικειότητα με τον χαρακτήρα κάθε μάσκας που δημιουργεί, γι’ αυτό και αντλεί έμπνευση κυρίως από τους συγγενείς της. «Το λέω και στους μαθητές μου πολλές φορές. Ακόμα κι αν η ανατομία διαφέρει από εκείνη του συγγενούς ή του φίλου, οι εκφράσεις και ο πυρήνας της προσωπικότητας θα βρίσκονται κάπου εκεί». Η οικειότητα αυτή της δίνει τον ζωτικό χώρο και χρόνο ώστε να μελετήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά και να προσεγγίσει το επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς η ανθρωποπαρατήρηση αποτελεί δομικό κομμάτι της δουλειάς της, με τη μάσκα να «ζωντανεύει» πάνω στη σκηνή. Ακολουθεί με ευλάβεια την προτροπή της Τίνας Παραλή «να ακούει προσεκτικά», η οποία συμπυκνώνει το νόημα της ομαδικότητας, της συνεργασίας και της αντίληψης του συνόλου που πρέπει να διαθέτει ο μασκοποιός, όπως και κάθε άλλος καλλιτέχνης του θεάτρου. «Η Τίνα είναι σοφή και έχει πάρα πολύ δίκιο. Πρώτα ακούς και αφουγκράζεσαι, μετά συμμετέχεις και προτείνεις. Και ελπίζεις να ακουστείς κι εσύ. Όπως συμβαίνει άλλωστε και σε όλες τις υγιείς ανθρώπινες σχέσεις».

Οι ηθοποιοί αγαπούν κατά κανόνα τις μάσκες γιατί θεωρούν πως προσφέρουν νέες και απεριόριστες δυνατότητες, καθώς η εικόνα τους δεν έχει πια τόση σημασία. Γι’ αυτό και ένα πολύ συχνό σχόλιο από τους ανθρώπους εκτός του θεατρικού χώρου είναι ότι η μάσκα «κλέβει», αφού μπορεί να κρύψει ή να καλύψει τις ατέλειες των ηθοποιών. «H “κάλυψη” του προσώπου είναι μεγάλη παγίδα και κάθε ηθοποιός πρέπει να είναι σε εγρήγορση για να την αποφύγει. Πρέπει να θυμόμαστε όμως ότι η θεατρική μάσκα κουβαλά μέσα της έναν ολόκληρο θεατρικό χαρακτήρα και διαφέρει από τη μάσκα του καρναβαλιού που σκοπός της είναι να αποκρύψει τον χαρακτήρα αυτού που την ενδύεται. Αυτός είναι και ο λόγος που -ορισμένοι θα πω εγώ- ηθοποιοί νιώθουν απελευθερωμένοι. Γιατί ενδύονται μια περσόνα στην οποία δικαιολογούνται σχεδόν τα πάντα. Αρκεί βέβαια να το κάνουν με πειθαρχία και προσήλωση».

H “κάλυψη” του προσώπου είναι μεγάλη παγίδα και κάθε ηθοποιός πρέπει να είναι σε εγρήγορση για να την αποφύγει. Πρέπει να θυμόμαστε όμως ότι η θεατρική μάσκα κουβαλά μέσα της έναν ολόκληρο θεατρικό χαρακτήρα και διαφέρει από τη μάσκα του καρναβαλιού που σκοπός της είναι να αποκρύψει τον χαρακτήρα αυτού που την ενδύεται. Αυτός είναι και ο λόγος που -ορισμένοι θα πω εγώ- ηθοποιοί νιώθουν απελευθερωμένοι. Γιατί ενδύονται μια περσόνα στην οποία δικαιολογούνται σχεδόν τα πάντα. Αρκεί βέβαια να το κάνουν με πειθαρχία και προσήλωση.

Μάρθα Φωκά

Την ίδια στιγμή όμως, είναι εξαιρετικά εύκολο η μάσκα να προδώσει τις αδυναμίες του ηθοποιού, καθώς χάνεται η εκφραστικότητα του προσώπου, με αποτέλεσμα το σώμα να μεταφέρει όλη την έκφραση, στοιχείο που απαιτεί πολλή δουλειά. «Δεν μπορεί να κλέψει κανείς, δεν μπορεί να στραφεί σε ευκολίες γιατί θα του γυρίσει σίγουρα μπούμερανγκ». Νιώθει ευλογημένη που μέσα από το επάγγελμά της συνεχίζει την παράδοση της μάσκας, που διατρέχει το θέατρο ανά τους αιώνες. «Προσωπικά κάνω ό,τι μπορώ για να μεταδώσω την τεχνογνωσία μου σε όποια και όποιον το θελήσει», συμπληρώνει. Την τεχνογνωσία αυτή τη μεταδίδει εδώ και χρόνια στους μαθητές της, αλλά αυτό που εύχεται πρωτίστως να μεταδώσει είναι κάτι από την αγάπη της για τον κόσμο της μάσκας. Η μεγαλύτερη χαρά από τη διδασκαλία προκύπτει όταν οι μαθητές και μαθήτριές της συνειδητοποιούν ότι μπορούν να δώσουν ζωή σε κάτι άψυχο, όπως είναι ο πηλός.

Η επαφή με το παρόν είναι επίσης μια ικανοποίηση που αντλεί από τη διδασκαλία, καθώς «η συναναστροφή με νέους καλλιτέχνες με κρατά λίγο πιο κοντά στην πραγματικότητα του τώρα. Τα προβλήματα και οι ανησυχίες τους είναι πολύ διαφορετικά από όταν σπούδαζα εγώ και θεωρώ πως είναι απαραίτητο να τα γνωρίζουμε». Με εμπειρία τόσο στο Κρατικό όσο και στο Εθνικό Θέατρο, σε ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., αλλά και στο ανεξάρτητο θέατρο, πιστεύει ότι οι κρατικές σκηνές θα έπρεπε να δίνουν το καλό παράδειγμα σε εκείνες του ανεξάρτητου θεάτρου. Όσο για την τέχνη γενικότερα, θεωρεί ότι ο σκοπός της είναι να μετακινήσει κάτι μέσα μας. «Μπορεί να είναι ελάχιστη ή και τεράστια αυτή η μετακίνηση, αρκεί να συμβεί έστω και σε ένα μικρό κομμάτι του κοινού. Ποτέ δεν θα αρέσει ένα έργο σε όλους και δεν πειράζει καθόλου. Όσο για το ποιός είναι ο ιδανικός καλλιτεχνικός δρόμος για να επιτευχθεί ο συγκεκριμένος στόχος, νομίζω πως είναι ένα ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί». Σε κάθε περίπτωση, η ίδια ελπίζει σε μια τέχνη που δεν θα σταματά ποτέ να μας εκπλήσσει ευχάριστα, διευρύνοντας διαρκώς τα όριά μας.

Αυτή την περίοδο, η Μάρθα Φωκά σχεδιάζει τα κοστούμια και τις μάσκες για μία παράσταση χορού στο Skanes Dance Theatre, στο Μάλμε της Σουηδίας, σε συνεργασία με τους εξαιρετικούς χορογράφους Δανάη Δημητριάδη και Διονύσιο Αλαμάνο. «Αν θα ευχόμουν κάτι για το μέλλον – πέρα από σωματική και ψυχική υγεία- θα ήταν τέτοιες συνεργασίες, με θέατρα εκτός Ελλάδος».

Βιογραφικό
Είναι αριστούχος απόφοιτος από τη Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ (Τμήμα Θεάτρου). Το 2009 παρακολούθησε σεμινάριο κατασκευής δερμάτινης μάσκας από τον Ντονάτο Σαρτόρι, στην Πάντοβα της Ιταλίας. Έχει συνεργαστεί με θεατρικούς οργανισμούς όπως: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Εθνικό Θέατρο, Εθνική Λυρική Σκηνή, Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, Θεσσαλικό Θέατρο, ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Σερρών, Θέατρο Σφενδόνη, Θέατρο Χώρος, Black Box Theatre (Χόλστεμπρο, Δανία) κ.ά. Επιπλέον, έχει συνεργαστεί με τα διακεκριμένα φεστιβάλ: Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Φεστιβάλ Κύπρια, Πλατφόρμα Σύγχρονου Χορού (Λεμεσός, Κύπρος), UTE Festival (Ρουμανία), Die sieben leben des Maximilian-Festival für aktuelles musiktheater an sieben orten (Land Tirol, Αυστρία) κ.ά.

Από το 2008 συνεργάζεται σταθερά με τον σκηνοθέτη Σίμο Κακάλα. Παράλληλα, έχει συνεργαστεί με διακεκριμένους σκηνοθέτες και χορογράφους όπως: Μιχαήλ Μαρμαρινός, Γιάννης Ρήγας, Άννα Κοκκίνου, Ελένη Ευθυμίου, Δημήτρης Μπασλάμ, Μιχάλης Σιώνας, Θανάσης Γεωργίου, Κωνσταντίνος Ντέλλας, Τάσος Ράτζος, Απόλλων Παπαθεοχάρης, Όλια Λαζαρίδου, Rimini Protokoll, Άγγελος Φραντζής, Φώτης Νικολάου, Αντώνης Φωνιαδάκης κ.ά.

Έχει επίσης διδάξει κατασκευή θεατρικής μάσκας στη Δραματική Σχολή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και στη 2η Συνάντηση Νέων Καλλιτεχνών της ΝΑ Ευρώπης (2018), στο Θερινό Μαντείο (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων 2018, 2019), στο Θέατρο Αλώνι, στο Πήλιο (2017), στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Κοζάνης (2016), στο πλαίσιο του προγράμματος «Το Αρχαίο Δράμα στα σχολεία του 21ου αι.» του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης, στη Λήμνο (2014), στο 10ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου στη Νέα Ορεστιάδα (2009) κ.ά.

Φωτογραφίες

Πληροφορίες

https://www.instagram.com/fokamartha/

https://www.facebook.com/martha.foka.7

Επικοινωνία

marthafoka@hotmail.com