Μια σχεδόν μυσταγωγική εμπειρία, η γνωριμία με το εικαστικό σύμπαν του διακεκριμένου Έλληνα ζωγράφου Γιώργου Ξένου, που με «όπλα» του τη μονοκονδυλιά και το ίχνος, κατακτά τον χώρο και τον χρόνο.
Γιώργος Ξένος
Η τέχνη είναι επαναστατική πράξη
Κείμενο: Εύη Καλλίνη
Ο Γιώργος Ξένος γεννήθηκε το 1953 στην Αθήνα. Από το 1976 έως το 1982 σπούδασε στην Écolenationalesupérieure des Beaux-Arts – Section des ArtsPlastiques (Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών – Τμήμα Εικαστικών Τεχνών) στο Παρίσι. Η απόφασή του να φύγει για σπουδές στη Γαλλία ήταν, όπως ο ίδιος αποκαλύπτει, «προσωπική επανάσταση». Μάλιστα, ταυτόχρονα είχε προετοιμαστεί για την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και για το Παρίσι. «Με δέχτηκαν αμέσως στο Παρίσι και κάπως έτσι, έγινε η… αναχώρησή μου στο όνειρο» θυμάται χαρακτηριστικά. Η κλίση του στη ζωγραφική είχε διαφανεί από νωρίς, καθώς από μικρή ηλικία ήταν πολύ καλός στο σχέδιο. «Ζωγράφιζα και σχεδίαζα δίχως κανόνες, ήμουν από μικρός ανυπάκουος και την ανυπακοή, μέχρι και σήμερα, τη θεωρώ τίτλο ευγενείας», μου εξηγεί. Τα χρόνια στο Παρίσι ήταν από τα ωραιότερα της ζωής του, μεταξύ άλλων, ταξίδεψε πολύ, στη Φλωρεντία και στο Λονδίνο, όπου είχε την τύχη να γνωρίσει τον FrancisBacon, μία «σπουδαία προσωπικότητα με μεγάλη γενναιοδωρία». Τα χρόνια εκείνα ήρθε σε επαφή με ανθρώπους του πνεύματος που έπαιξαν ρόλο στη ζωή του και άφησαν το στίγμα τους στο έργο του. Τον ρωτώ, αν τη ζωγραφική την επέλεξε ή αν νιώθει, ότι τον επέλεξε εκείνη. «Και τα δυο», απαντά. «Η ζωή μου και η τέχνη έγιναν ένα. Από τη στιγμή που κατάλαβα τις δυνατότητες του ίχνους, την ελευθερία να καταγράφεις εικαστικά τη σκέψη σου, μου έγινε βίωμα. Κυκλοφορούσα πάντα -ακόμη και σήμερα- με ένα σημειωματάριο και ένα μολύβι».
Το 1983 επέστρεψε στην Αθήνα, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1987. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Γερμανία, και από το 1988 έως το 1992 έζησε και εργάστηκε στο Βερολίνο. Έχοντας τα εργαστήριά του τόσο στο Ανατολικό όσο και στο Δυτικό Βερολίνο, έζησε τα ιστορικά γεγονότα της πτώσης του Τείχους. Έργα της περιόδου αυτής εξέθεσε στο WinckelmannMuseum της πόλης Stendal και στο PergamonMuseum του Βερολίνου. Όπως θυμάται χαρακτηριστικά: «Βίωσα το Βερολίνο με το Τείχος και την πτώση του, έζησα ένα κοσμοϊστορικό γεγονός για εμένα τον ίδιο, αλλά και για τον τρόπο έκφρασής μου. Ήταν η στιγμή που άλλαζε ο κόσμος. Το Τείχος ήταν ένα συμβολικό δρώμενο που οριοθετούσε το από εδώ προς τα εκεί, ένα οριακό σημείο, μια τραγικότητα». Στο Βερολίνο γνώρισε εξέχοντες ανθρώπους από τον χώρο των τεχνών και του πολιτισμού, τον αρχαιολόγο DrMaxKunze, διευθυντή στο PergamonMuseum, καθώς και τον DrRaimundWünsche, διευθυντή της γλυπτοθήκης Μονάχου. Τα χρόνια μετά την πτώση του Tείχους μεταβαίνει θεματολογικά σε μια νέα εποχή, αντλώντας έμπνευση από την ελληνική μυθολογία. Επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα το 1993, επιλέγοντας ως μόνιμη βάση του την Αθήνα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας, έχει να επιδείξει ένα εξαιρετικά πλούσιο και παραγωγικό έργο, που περιλαμβάνει ατομικές εκθέσεις σε σημαντικά μουσεία και πολιτιστικούς χώρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις εκθέσεις του στο WinckelmannMuseum, στο Stendal της Γερμανίας (επιμέλεια DrMax Kunze και Stephanie-Gerrit Bruer, 1991) και στο Pergamon Museum, στο Βερολίνο (επιμέλεια DrMax Kunze, 1992), καθώς και στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, με τίτλο «Γιώργος Ξένος, Αναδρομική» (επιμέλεια Νέλλη Κυριαζή, 1993), στο Μουσείο Μπενάκη, με τίτλο «Γεωμετρία εν αναμονή – Το μαύρο κουτί της ανθρωπότητας» (επιμέλεια Ντένης Ζαχαρόπουλος, 2009), στο Επιγραφικό Μουσείο με τίτλο «Ο ίσκιος του ανθρώπου είναι ο πολιτισμός του» (επιμέλεια ΔρΒιβή Βασιλοπούλου, 2011), στο Αρχαιολογικό Μουσείο και τον Αρχαιολογικό Χώρο των Δελφών, με τίτλο «Διερχόμενοι» (επιμέλεια Κωνσταντίνος Παπαχρίστου, 2012-2013), στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, με τίτλο «Διερχόμενοι και Επτά Πύλες» (2021), στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών,annexMμε τίτλο «Γιώργος Ξένος – Τόποι περισυλλογής» (επιμέλεια Άννα Καφέτση, 2022-2023) και στο Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο – πρώην Φυλακές Αίγινας, με τίτλο «Η Ελευθερία του Εγκλεισμού (επιμέλεια Δρ Βιβή Βασιλοπούλου, 2020-2023). Επίσης, έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις διεθνούς εμβέλειας, όπως στις «Kunst, Europa», Kunsthalle (Βερολίνο, 1991), «Ελληνική Πολιτιστική Στέγη», (Στοκχόλμη, 1999), «ΑΝΤΙΔΩΡΟΝ. Η συλλογή του ΕΜΣΤ», Documenta 14, (Fridericianum, Κάσσελ), «Μετά τη Βαβέλ, annexM» (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 2018-2019) ενώ τέλος, έργα του υπάρχουν σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Η ίδια η τέχνη είναι μία επαναστατική πράξη που ενέχει μέσα της την υπέρβαση, την τραγικότητα, την ελευθερία, που δημιουργεί ρήξεις.
Η τέχνη του Γιώργου Ξένου είναι μινιμαλιστική και μαξιμαλιστική ταυτόχρονα. Σε αξιοθαύμαστη ισορροπία, κατορθώνει να «σκαλίζει» και να «ακουμπά» τις πνευματικές ανησυχίες που υπάρχουν στον σκεπτόμενο άνθρωπο από τη γέννησή του. Μία τέχνη που μοιάζει με ποίηση, καθώς τα ζωγραφικά της ίχνη θα μπορούσαν να είναι στίχοι ποιημάτων, οριζοντίως και καθέτως εις το διηνεκές, να δημιουργούν σκάλες που οδηγούν στον ουρανό, στην ανύψωση του ανθρώπου. Στο έργο του συναντούμε επαναλαμβανόμενα μοτίβα, φιγούρες σε μετάβαση, το πέρασμα, το μεταφυσικό, στοιχεία που υποδηλώνουν την ιερότητα και το θείο, στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού, τη θάλασσα, το ταξίδι, τον ανθρώπινο πόνο και την απόγνωση. Πηγή της έμπνευσής του, ο άνθρωπος. «Από πολύ νέος παρατηρώ και ερευνώ τον άνθρωπο. Πιστεύω, ότι είναι μια μορφή πολυτέλειας να υπάρχεις σε αυτόν τον απέραντο κόσμο, με όλες τις συνθήκες, και να προσπαθείς να διαχειριστείς την παγκόσμια πληροφορία, πράγμα καθόλου εύκολο, δημιουργώντας το σήμερα». Η σύγκρουση και η επανάσταση, όπως δηλώνει, κατέχουν πρωτεύουσα θέση στο έργο του, καθώς «η ίδια η τέχνη είναι μία επαναστατική πράξη που ενέχει μέσα της την υπέρβαση, την τραγικότητα, την ελευθερία, που δημιουργεί ρήξεις».
Ένας πολυσχιδής καλλιτέχνης που ασχολείται, εκτός από τη ζωγραφική, με τη γλυπτική και τις εγκαταστάσεις, καθώς και με τη μουσική σύνθεση. Πώς αποφασίζει την εκάστοτε μορφή ενός νέου έργου; «Μετά από ιδέες, έννοιες, εκδοχές, σχέδια, προσχέδια και σημειώσεις, έρχεται η στιγμή να πραγματωθούν όλα αυτά σε άλλες κλίμακες. Στην πορεία, μπορεί ένα έργο να χρειάζεται οποιοδήποτε υλικό, μελάνι, ακρυλικό, χρώματα, σίδερα, πέτρες, καλώδια, βίντεο, ήχους, ώστε να ολοκληρωθεί είτε ως ένα επιτοίχιο, είτε ως εγκατάσταση», απαντά. Αγαπά τις μεγάλες επιφάνειες καθώς, όπως εξηγεί: «καταργούν τα στενά όρια ενός μικρού πίνακα, είναι εκτός ορίων, μου προσφέρουν ελευθερία την οποία χρειάζομαι, όταν ζωγραφίζω, ας πούμε ότι «χωράω» σε αυτές. Η επανάληψη του ίχνους μου στη ζωγραφική επιφάνεια δημιουργεί μια χορογραφία, μια δόνηση, έναν παλμό. Η επαναληπτικότητα έχει μια μοναδική δυναμική, έχει ρυθμό. Αυτό με θέλγει».
Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα στο έργο του είναι η χρήση του μαύρου – άσπρου, ως χρωματική επιλογή. Αν και υπήρξε στο παρελθόν κολορίστας, στην πορεία κατέληξε στο δίπολο μαύρο – άσπρο.«Μια μαύρη γραμμή είναι όλα τα χρώματα, είναι σαν μία δυνατή λέξη, σαν δοξαριά που καθορίζει αυτό που θέλεις να πεις, είναι ψυχογράφημα που μεταφέρει εικονικά τις αισθήσεις, έχει θυμικό» δηλώνει κατηγορηματικά. Όταν ξεκινάει ένα νέο έργο, η πιο σημαντική στιγμή είναι, όταν βρίσκεται μπροστά στη λευκή επιφάνεια και κάνει την πρώτη πινελιά. «Τότε είναι η στιγμή της μεγάλης αγωνίας, που ξεχνάς τα πάντα και καθοδηγείσαι από το υποσυνείδητο και τις μνήμες». Και η τέχνη, εκτός από επαναστατική πράξη, παράγει ένα κοινωνικό μοντέλο, δημιουργώντας έτσι πολιτισμό. Ο ίδιος καθοδηγούμενος από τις έννοιες της ελευθερίας σε όλη τη διάρκεια της πορείας του, κατορθώνει να ισορροπεί στον προσωπικό του χώρο περισυλλογής, «εκεί όπου διαχειρίζεται κανείς την πορεία του στο απέραντο, με όποιον τρόπο χρειαστεί». Ο δικός του δρόμος, όπως αφοπλιστικά παραδέχεται, είναι η ανυπακοή, καθώς «αυτή με έβαλε στο μονοπάτι που διάλεξα να υπηρετώ».
