Βραβεύτηκε για το έργο της “A.I. made me do it: Ophelia” στο Φεστιβάλ GAMFF στη Νότια Κορέα τον Ιούνιο του 2024.
Γιούλα Παπαδοπούλου
Νέα τέχνη με υλικό το απρόβλεπτο
Κείμενο: Χρύσα Νάνου
Από τις πλάνες της τεχνητής νοημοσύνης έως τις κλονισμένες βεβαιότητες της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας, η Γιούλα Παπαδοπούλου, εικαστικός και καλλιτεχνική διευθύντρια του Video Art Μηδέν, αντλεί τα δικά της καλλιτεχνικά υλικά δίνοντας χώρο στο απρόβλεπτο. Παράλληλα, έχει στο ενεργητικό της ένα πολυσύνθετο έργο που διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανανέωση της video art στην Ελλάδα.
Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, τεχνολογία, βίντεο, αλλά και έμπνευση από το θέατρο και τον κινηματογράφο, προσανατολίζονται στοχαστικά τόσο στο μέλλον όσο και στο παρελθόν, ανιχνεύουν έννοιες διαχρονικές ή και άχρονες, όπως η συνύπαρξη, η φύση, η ίδια η ζωή, και φτιάχνουν τις βάσεις για την απρόβλεπτη, φουτουριστική και συχνά αινιγματική εικονογραφία της.
«Πάντα με συνάρπαζε η διάσταση του χρόνου και η ελλειπτική ή συμβολική αφήγηση στον κινηματογράφο, στο θέατρο και στα εικαστικά. Όλα αυτά συνδέονται άρρηκτα για μένα και με γοήτευαν εξίσου οι εικαστικές ταινίες του Greenaway, τα θεατρικά του Beckett –στον οποίο έχουν αναφορές αρκετά από τα έργα μου– ή ο Tony Oursler, που όταν είδα για πρώτη φορά βίντεο-εγκατάσταση από εκείνον είχα συγκλονιστεί. Στην Ελλάδα δεν είχαμε πολλές ευκαιρίες να δούμε βιντεοτέχνη την εποχή που ήμουν φοιτήτρια. Το ότι με στήριξαν οι καθηγητές μου, ο Χρόνης Μπότσογλου και ο Τάσος Χριστάκης, να παρουσιάσω μια πτυχιακή αποκλειστικά με βίντεο, σε μια εποχή που η βιντεοτέχνη δεν διδασκόταν στην ΑΣΚΤ, έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο στο να αναπτύξω το ενδιαφέρον μου γι’ αυτό το μέσο από τα φοιτητικά μου χρόνια».
Τον Ιούνιο του 2024, στο φεστιβάλ GAMFF στη Νότια Κορέα, η Γιούλα Παπαδοπούλου βραβεύτηκε για το A.I. made me do it: Ophelia, ένα έργο που δημιουργήθηκε με τη χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και είχε επίσης αποσπάσει το βραβείο Καλύτερου Έργου Τεχνητής Νοημοσύνης στο διεθνές φεστιβάλ Dérapage 23 του Μόντρεαλ.
Πρόκειται για ένα σουρεαλιστικό, μη-αφηγηματικό animation όπου ένας κλασικός χαρακτήρας (η Οφηλία) συναντά ονειρικές μεταλλάξεις και απρόβλεπτες φουτουριστικές σκηνές μέσα από διάφορες παραλλαγές (variations) μιας αρχικής εικόνας που φτιάχτηκε ως «Οφηλία» από Α.Ι. generator. Το ηχητικό μέρος του έργου προέκυψε με τη βοήθεια μιας πλατφόρμας τεχνητής νοημοσύνης που «μετέφρασε» την εικόνα σε ήχο.
Η ίδια εξηγεί πώς γεννήθηκε το A.I. made me do it: Ophelia: «Το καλοκαίρι του 2022 εμφανίστηκαν οι πρώτες πλατφόρμες ευρείας χρήσης για τη δημιουργία εικόνας με A.I. generators. Κάνοντας συγκριτικές δοκιμές, από “ερευνητική περιέργεια” περισσότερο, αποφάσισα να δοκιμάσω ένα θέμα που είχα ήδη διαπραγματευτεί σε
προηγούμενα έργα μου, την Οφηλία. Η αμέσως επόμενη ερευνητική πρόκληση που προέκυψε ήταν να δοκιμάσω τα όρια των παραλλάξεων που θα μπορούσαν να παραχθούν από μια απλή κειμενική εντολή (prompt) χωρίς επιπλέον διευκρινίσεις. Έτσι, δημιούργησα πολλαπλές παραλλαγές του θέματος, ξεκινώντας πάντα από την ίδια αρχική εικόνα. Παρατηρώντας ότι οι εικόνες αυτές εξελίσσονταν ανεξέλεγκτα και μη-αναμενόμενα (για παράδειγμα, η Οφηλία μεταμορφωνόταν σταδιακά σε άνδρα, σε φουτουριστικές μορφές, ακόμα και σε Μίκυ Μάους), αποφάσισα να αποτυπώσω τις διαφορετικές μεταμορφώσεις της σε ένα πειραματικό animation».
Αναφερόμενη στις αλλαγές που φέρνει στον χώρο της τέχνης η τεχνητή νοημοσύνη και συζητώντας κατά πόσο βρισκόμαστε μπροστά σε μία επανάσταση, η Γιούλα Παπαδοπούλου παρατηρεί: «Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι κάτι καινούριο, αποτελεί πεδίο έρευνας αρκετές δεκαετίες και στον καλλιτεχνικό χώρο. Αυτό που
έχει αλλάξει τώρα είναι η μαζική πρόσβαση σε Α.Ι. εργαλεία, η οποία έχει πυροδοτήσει μια αναστάτωση – και σίγουρα όχι κάποια επανάσταση. Προς το παρόν, στη μαζική αυτή χρήση δεν έχουμε δει τίποτα επαναστατικό, ίσα ίσα αυτό που ανακυκλώνεται είναι μια μέση καταναλωτική αισθητική, η οποία, μάλιστα, όσο βελτιώνονται οι πλατφόρμες γίνεται όλο και πιο ισοπεδωτική. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι καθόλου εύκολο να δημιουργήσει κανείς κάτι ενδιαφέρον και προσωπικό αν δεν ασχοληθεί σε βάθος. Αυτό που έχει για μένα εικαστικό ενδιαφέρον, πάντως, είναι το στοιχείο του λάθους, τουλάχιστον όσο υφίσταται ακόμη. Το λάθος και η παρατήρηση του απρόβλεπτου είναι που αφήνουν περιθώρια να προκύψει νέα τέχνη».
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι κάτι καινούριο, αποτελεί πεδίο έρευνας αρκετές δεκαετίες και στον καλλιτεχνικό χώρο. Αυτό που έχει αλλάξει τώρα είναι η μαζική πρόσβαση σε Α.Ι. εργαλεία, η οποία έχει πυροδοτήσει μια αναστάτωση – και σίγουρα όχι κάποια επανάσταση. Προς το παρόν, στη μαζική αυτή χρήση δεν έχουμε δει τίποτα επαναστατικό, ίσα ίσα αυτό που ανακυκλώνεται είναι μια μέση καταναλωτική αισθητική, η οποία, μάλιστα, όσο βελτιώνονται οι πλατφόρμες γίνεται όλο και πιο ισοπεδωτική.
Τα περισσότερα έργα της δεν εμπνέονται από την τρέχουσα πραγματικότητα ή την επικαιρότητα, αλλά περισσότερο από ζητήματα υπαρξιακά, που διατρέχουν επί αιώνες την τέχνη. «Ακόμη και η πρόσφατη Οφηλία, που έγινε με εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, σχολιάζει στην ουσία τη ρευστότητα της ανθρώπινης φύσης. Κάποιες φορές, όμως, η τρέχουσα πραγματικότητα, αποτελεί έναυσμα και αφορμή. Μαζί με την αδερφή μου, την Όλγα Παπαδοπούλου, δημιουργήσαμε τα τελευταία χρόνια μια σειρά από εγκαταστάσεις και εφήμερα συμμετοχικά περιβάλλοντα με αφορμή την εποχή του covid, σχολιάζοντας ζητήματα που προέκυψαν από τις συνθήκες εγκλεισμού, απομόνωσης και μιας υπαρξιακής αναθεώρησης που όλοι αναγκαστήκαμε να κάνουμε, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μέσα σε αυτό το συνθλιπτικό πλαίσιο. Με την Όλγα δουλεύουμε σε μια ενότητα έργων που διερευνούν τη σχέση ανθρώπου και φύσης, ενώ ταυτόχρονα συνεχίζω τους πειραματισμούς με τα εργαλεία Α.Ι. για έργα που εντάσσονται στην ευρύτερη σειρά A.I. made me do it. Νομίζω πως έτσι συνδυάζω δύο πράγματα που αγαπάω και στα οποία εμβυθίζομαι για άπειρες ώρες: από τη μια η φύση, από την άλλη η τεχνολογία».
Μιλώντας για το Φεστιβάλ Video Art Μηδέν και την 20ετή του διαδρομή, η ίδια αναφέρει: «Το Video Art Μηδέν γεννήθηκε το 2005 στην Καλαμάτα από την ανάγκη της ιδρυτικής ομάδας για επικοινωνία και ενημέρωση για μια μορφή τέχνης με την οποία όλοι είχαμε ασχοληθεί και αγαπούσαμε. Την επιμέλεια είχαμε ο Γιώργος Δημητρακόπουλος, η Μαργαρίτα Σταυράκη κι εγώ, ενώ σύντομα προστέθηκαν νέα μέλη: η Μαρία Μπουρίκα, ο Νίκος Ποδιάς, η Μάρθα Ζούπα, ο Ντάνυ Κάργας, η Όλγα Παπαδοπούλου, κ.ά. Με αγαπημένους και σταθερούς συνεργάτες μοιραστήκαμε μια όμορφη πορεία και μεγαλώσαμε μαζί. Όταν ξεκινήσαμε το 2005 η κατάσταση ήταν τελείως διαφορετική: το ίντερνετ ακόμη βρισκόταν σε πρώιμο στάδιο και τα κοινωνικά δίκτυα ήταν ακόμα στα σπάργανα. Η μεταφορά μεγάλων ψηφιακών αρχείων ήταν δύσκολη και στο διαδίκτυο δεν ήταν εύκολο να δεις βιντεοτέχνη, όπως σήμερα. Η ανάγκη να βλέπουμε μια τέχνη που μας ενδιέφερε και να είμαστε σε επαφή με τη νέα παραγωγή των καλλιτεχνών στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο ήταν ο κινητήριος μοχλός για να ξεκινήσει το φεστιβάλ. Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε συνεργαστεί με πολλούς σημαντικούς καλλιτέχνες, φεστιβάλ και μουσεία παγκοσμίως. Νιώθω σαν να είμαστε μια μεγάλη παγκόσμια οικογένεια».
Από το 2020 η Γιούλα Παπαδοπούλου διδάσκει στο Εργαστήριο Νέων Μέσων του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. «Το εικαστικό έργο είναι μια εντελώς προσωπική υπόθεση για κάθε δημιουργό, αλλά η επικοινωνία και οι ζυμώσεις που γίνονται σε χώρους όπως οι Σχολές Καλών Τεχνών είναι ουσιαστικές και ζωογόνες», παρατηρεί. «Σε μια εποχή που η τέχνη και οι ανθρωπιστικές σπουδές βάλλονται από παντού ή θεωρούνται περιττή πολυτέλεια (ως ένδειξη θα αναφέρω την κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων στο Λύκειο τα τελευταία χρόνια), μια πανεπιστημιακή σχολή είναι κυψέλη δημιουργικότητας, ένας πυρήνας κι ένα δίκτυο για τους καλλιτέχνες του μέλλοντος. Αυτό που θεωρώ πολύ σημαντικό είναι οι φοιτητές να ζουν το παρόν, να πειραματίζονται ελεύθερα, να μάθουν να συνεργάζονται, να αφουγκράζονται τον κόσμο και τις διεθνείς εξελίξεις και να καταφέρουν να δημιουργήσουν τις δικές τους κατευθύνσεις, αφήνοντας το προσωπικό τους στίγμα στα χρόνια που θα έρθουν».
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Γιούλα Παπαδοπούλου είναι εικαστικός και καλλιτεχνική διευθύντρια του διεθνούς φεστιβάλ βιντεοτέχνης Video Art Μηδέν. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974. Σπούδασε Ζωγραφική στην ΑΣΚΤ, με μεταπτυχιακές σπουδές στις Ψηφιακές Μορφές Τέχνης (ΑΣΚΤ). Το εικαστικό της έργο επικεντρώνεται στη βιντεοτέχνη. Έχει παρουσιάσει τη δουλειά της σε πολλές εκθέσεις, site-specific projects και φεστιβάλ video art και ψηφιακών τεχνών στην Ελλάδα και διεθνώς. Έχει διακριθεί με έπαινο στον διαγωνισμό του Ιδρύματος Σπυρόπουλου για νέους καλλιτέχνες (2002) και βραβείο Καλύτερου Έργου Τεχνητής Νοημοσύνης στο Dérapage 23, Μόντρεαλ, Καναδάς (2023). Έργα της φιλοξενούνται στο MOMus-Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης.
Ως καλλιτεχνική διευθύντρια και επιμελήτρια του Video Art Μηδέν έχει οργανώσει και επιμεληθεί προβολές και εκθέσεις βιντεοτέχνης στην Ελλάδα, έχοντας συνεργαστεί με σημαντικά φεστιβάλ, μουσεία και καλλιτεχνικούς φορείς παγκοσμίως. Από το 2020 διδάσκει στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
(ΑΠΘ).
Φωτογραφίες
|
