Οι εκφραστικοί μηχανισμοί, τα λειτουργικά εργαλεία και οι πρακτικές εφαρμογές των παραστατικών τεχνών, μέσω των οποίων οι ερμηνευτές με και χωρίς ακουστική αναπηρία μπορούν να συνεργαστούν.
Έλλη Μερκούρη
Πίσω από τις νότες
Κείμενο: Δήμητρα Κεχαγιά
Ηθοποιός, σκηνοθέτρια, ερευνήτρια, η Έλλη Μερκούρη είναι από το 2011 υπεύθυνη της Θεατρικής Ομάδας Κωφών «Τρελά Χρώματα», μια σύμπραξη Κωφών και ακουόντων ηθοποιών, η οποία είχε ιδρυθεί το 2009 από τις Όλγα Δαλέκου και Γιούλη Τσαγκαράκη.
Η Ομάδα στηρίζεται στην συνύπαρξη κωφών και ακουόντων καλλιτεχνών και επιχειρεί να αναδείξει νέους κώδικες στην υποκριτική έκφραση, αξιοποιώντας την νοηματική γλώσσα παράλληλα με την φωνητική ερμηνεία, τις αρχές του αυτοσχεδιασμού και τις τεχνικές του σωματικού θεάτρου.
Σε αυτή τη μακροχρόνια πορεία των Τρελών Χρωμάτων κρατάει σαν φυλαχτό τον απερίγραπτο τρόπο που επικοινωνούν επάνω στη σκηνή κωφοί και ακούοντες καλλιτέχνες, αλλά και τη συγκινητική, όπως λέει, ενσωμάτωση των θεατών, ενός μεικτού κοινού που τους συμπεριλαμβάνει όλους, χωρίς να αποκλείει κανέναν.
Ο αποκλεισμός εξάλλου, ατόμων με αναπηρία αποτελεί για την ίδια ένα μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα, καθώς αν και έχουν καθοριστεί οι βασικοί κανόνες σχετικά με τα ζητήματα συμπερίληψης και προσβασιμότητας, δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί.
«Χρειάζεται οι άνθρωποι της τέχνης να εκπαιδευτούν από ειδικούς, έτσι ώστε να κατανοήσουν τί πραγματικά σημαίνουν οι όροι συμπερίληψη και προσβασιμότητα. Το Υπουργείο Πολιτισμού οφείλει να χρηματοδοτήσει ανάλογες ενέργειες, έτσι ώστε να μην υπάρχουν μονάχα λίγες παραστάσεις με παροχές προσβασιμότητας, αλλά να υπάρξει συνεχόμενη ροή. Μονάχα τότε τα άτομα με αναπηρία, θα έχουν τη δυνατότητα της επιλογής και θα αισθανθούν ότι τους δίνετε μια κάποια ισότιμη μεταχείριση, – στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό-, σε σχέση με τη τέχνη και τον πολιτισμό», εξηγεί.
Για να μεγεθύνει το βαθμό που αυτό είναι εφικτό, η ίδια πέρα από
τα «Τρελά χρώματα», έχει αφιερωθεί στο θέμα αυτό και μέσα από
τη διατριβή της με θέμα την οπτική αντίληψη σε συνάρτηση με την
τέχνη και τους ερμηνευτικούς κώδικες.
Διερευνά τους εκφραστικούς κώδικες, τα λειτουργικά εργαλεία και τις πρακτικές εφαρμογές των παραστατικών τεχνών, μέσω των οποίων οι ερμηνευτές με και χωρίς ακουστική αναπηρία μπορούν να συνεργαστούν. «Με ενδιαφέρουν οι καινοτόμοι τρόποι προσέγγισης της σκηνικής ερμηνείας, οι οποίοι οδηγούν σε μια νέα ερμηνευτική προσέγγιση και δημιουργούν ένα άρτια ολοκληρωμένο και σκηνικό αποτέλεσμα», σημειώνει.
Το 2023 απονεμήθηκε στην Ομάδα ένας Τιμητικός Έπαινος για την πορεία του καλλιτεχνικού έργου της από την Ένωση Κριτικών Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών στα Βραβεία Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών, μια ξεχωριστή στιγμή, για την ίδια, αλλά και για τα μέλη και τους συνεργάτες της ομάδας.
Τέτοιες διακρίσεις προσφέρουν ικανοποίηση και χαρά, όπως κάθε επιτυχία, η Έλλη Μερκούρη ωστόσο στη δουλειά και στη ζωή της
έχει συχνά σαν οδηγό τα λόγια του Μπέκετ, σχετικά με την αποτυχία, η οποία έχει τον δικό της, μοναδικό τρόπο να διδάσκει: «Προσπάθησε ξανά. Απότυχε ξανά. Απότυχε καλύτερα». Χαρακτηρίζει εξάλλου τη ζωή σαν ένα «ανελέητο κυνηγητό στιγμών, έναν γρίφο που επιζητεί μια λύση, μα που ωστόσο ποτέ δεν θα βρεθεί».
Το θέατρο είναι σαν ένας οργανισμός, ένα κύτταρο που το βλέπεις να εξελίσσεται μπροστά στα μάτια των θεατών και να πεθαίνει κάθε βράδυ. Και την επόμενη μέρα να ξαναγεννιέται από την αρχή. Αυτά τα κάστρα στην άμμο δεν θα πέσουν ποτέ, αρκεί να υπάρχει ένας ηθοποιός που προσπαθεί να τα χτίσει αρκετά ψηλά.
Ξεχωριστή θέση για την ίδια, στο ανελέητο αυτό κυνηγητό στιγμών, έχει και η διδασκαλία. Εδώ και είκοσι χρόνια διδάσκει σε όλες τις
βαθμίδες.
«Η γνώση πρέπει να μεταδίδεται και εμείς οι καλλιτέχνες οφείλουμε, όπως τη λάβαμε, με τη σειρά μας να τη μεταλαμπαδέψουμε», τονίζει και αυτό επιδιώκει τόσο μέσα από την επικοινωνία με τους μαθητές και τις μαθήτριες, όπως και με τους ηθοποιούς, όταν βρίσκεται από την πλευρά της σκηνοθέτριας. Η ίδια θεωρεί ότι είμαστε τυχεροί σ’ αυτή τη ζωή επειδή «ευτυχώς που υπάρχει και η τέχνη και σωζόμαστε με κάποιο τρόπο».
Μέσω της Τέχνης καταφέρνει να αντιμετωπίζει την συχνά σκληρή πραγματικότητα του κέντρου της Αθήνας όπου κατοικεί – «απεργίες, πορείες, επεισόδια όλα βρίσκονται εδώ. Είναι φορές που η πόλη φαίνεται εν εξάλλω! Βγαίνεις από το σπίτι και μοιάζει σαν μια ζούγκλα, έτοιμη να σε κατασπαράξει και χωρίς να υπάρχει κανένας τρόπος διαφυγής»- αλλά και των ανθρώπων, στο βλέμμα των οποίων συχνά διακρίνει σημάδια αγριότητας.
«Η τέχνη έρχεται με έναν πολύ ξεχωριστό τρόπο να τα λειάνει όλα αυτά, να τα μαλακώσει και να χαρίσει στον άνθρωπο ένα διαφορετικό βλέμμα. Πόσες φορές σιγοτραγουδήσαμε με τον καλλιτέχνη σε μια συναυλία, πόσες φορές συγκινηθήκαμε μ’ ένα ηθοποιό στο θέατρο και πόσες φορές βγήκαμε από μια ταινία συνεπαρμένοι από αυτό που είδαμε…η τέχνη διεγείρει τα συναισθήματά μας και έτσι μας ξυπνάει και σωζόμαστε από την καθημερινή αγριότητα της ζωής».
Πιο επιδραστική μορφή τέχνης θεωρεί το θέατρο το οποίο όπως σημειώνει «συν-υπάρχει και συν-πορεύεται με τον άνθρωπο, συν-ενώνει και συν-κινεί».
«Το θέατρο είναι σαν ένας οργανισμός, ένα κύτταρο που το βλέπεις να εξελίσσεται μπροστά στα μάτια των θεατών και να πεθαίνει κάθε βράδυ. Και την επόμενη μέρα να ξαναγεννιέται από την αρχή. Αυτά τα κάστρα στην άμμο δεν θα πέσουν ποτέ, όσο υπάρχει ένας ηθοποιός που προσπαθεί να τα χτίσει ψηλά. Είναι τόσο συγκινητικό αυτό».
Για την Έλλη Μερκούρη αυτό που κάνει ηθοποιό ή έναν σκηνοθέτη να ξεχωρίζει είναι το βλέμμα του προς τον κόσμο και τους ανθρώπους, η φιλοσοφία ζωής του, οι εμπειρίες του, οι πληγές του, τα τραύματά του.
«Όσο υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν βαθιά τη τέχνη τους, με μια θρησκευτική ευλάβεια θα έλεγα, όσο υπάρχουν άνθρωποι που η τέχνη αποτελεί γι’ αυτούς μια βαθιά εσωτερική ανάγκη, θα έχουμε πάντοτε δημιουργήματα τέχνης, τα οποία έχουν την ικανότητα να κάνουν τον άνθρωπο να «ίπταται».
Σε κάθε έργο και σε κάθε ρόλο αναζητά την έμπνευση πρωτίστως από τον συγγραφέα. Αγαπημένος της χαρακτήρας ήταν ο ρόλος της Κασσάνδρας σε δυο ξεχωριστά έργα: από τη μια ήταν «Η Κασσάνδρα και ο λύκος» της Μαργαρίτας Καραπάνου και από την άλλη ήταν οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη.
«Και στις δυο περιπτώσεις με εντελώς διαφορετικό τρόπο, ο ρόλος της Κασσάνδρας ήταν για εμένα ένα βαθύ πηγάδι συναισθημάτων, το οποίο έπρεπε να εξερευνήσω. Ένα πηγάδι που μπορεί να περιείχε βαθύ σκοτάδι, ωστόσο αν κατέβαινες μέχρι κάτω, σε οδηγούσε μετά στο Φως. Οι χαρακτήρες με ψυχικές μεταπτώσεις είναι το πιο ενδιαφέρον στο θέατρο, θέτοντας ένα καίριο ερώτημα: θα κατορθώσει ο ηθοποιός να βγει στο Φως;».
Βιογραφικό
Ηθοποιός και θεατρολόγος. Υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Θεάτρου της Σχολής Κάλων Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ) (2021) με υποτροφία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στην επιστημονική περιοχή «Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες» (2022). Είναι απόφοιτη της Δραματικής Σχολής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (Κ.Θ.Β.Ε) (2004), του Τμήματος Θεάτρου της Σχολής Κάλων Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ) (2011), του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α) στον τομέα της «Ανθρωπολογίας του Χορού» (2020) και του
Μεταπτυχιακού Προγράμματος του Κέντρου Έρευνας και Πρακτικών Εφαρμογών Αρχαίου Ελληνικού Δράματος «Δεσμοί» (2011).
Είναι κάτοχος του διπλώματος Fit Club Trainer 1st Level Certified (Ζητήματα Ανατομίας-Φυσιολογίας στην κινησιολογία των παιδιών) by Andy Jackson (1995). Συμμετείχε σε σεμινάρια με τους Θ.Τερζόπουλο, Μ.Μαρμαρινό, Λ.Κονιόρδου, Φ.Κομνηνού, E.Lewinson, Γ.Παρασκευόπουλο, Α.Μανωλικάκη. Έχει συνεργαστεί στο θέατρο με διάφορους σκηνοθέτες, ενώ έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Προγράμματα Δια Βίου Μάθησης), στο Θεατρικό Εργαστήριο του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Ρούμελης, σε Εκπαιδευτικά Προγράμματα του Ιδρύματος Μ.Κακογιάννης, του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων, της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας, με τους διάφορους δήμους. Με το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων συνεργάζεται και ως
επιμορφώτρια στον τομέα των παραστατικών τεχνών. Παράλληλα, έχει σκηνοθετήσει θεατρικά έργα με τη συμμετοχή παιδιών, εφήβων, φοιτητών και ενηλίκων, ενώ σκηνοθέτησε το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα «Με το Βλέμμα του Άλλου» για την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.
Έχει πραγματοποιήσει εισηγήσεις σε ομιλίες και συνέδρια σε πανεπιστημιακά ιδρύματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η Ομάδα «Τρελά χρώματα» έχει συνεργαστεί με σημαντικούς πολιτιστικούς φορείς. Ενδεικτικά, έχει παρουσιάσει παραστάσεις στο θέατρο της Αρχαίας Ολυμπίας, στους Δελφούς, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, στο Ίδρυμα Μ.Κακογιάννης, στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Ρούμελης και Καβάλας, στο Θεσσαλικό Θέατρο, στον Πολιτιστικό Όμιλο της Τράπεζας Πειραιώς κ.α. Έχει επιχορηγηθεί πέντε φορές από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού.
Φωτογραφίες
